काठमाडौं ।

राष्ट्रिय तथ्यांक कार्यालयले सार्वजनिक गरेको राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को प्रतिवेदनअनुसार सङ्घीय राजधानी काठमाडौँ सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्या र जनघनत्व भएको जिल्ला हो ।

देशका अरू जिल्लाको तुलनामा काठमाडौँमा सबैभन्दा धेरै २० लाख ४१ हजार पाँच सय ८७ जनसङ्ख्या रहेको छ । सबैभन्दा कम जनसङ्ख्या भएको जिल्ला भने मनाङ हो । मनाङको जनसङ्ख्या पाँच हजार छ सय ५८ जना छ ।

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार नेपालको जनघनत्व प्रतिवर्ग किलोमिटर एक सय ९८ जना छ । १० वर्षअघि अर्थात् २०६८ सालको जनगणनामा जनघनत्व प्रतिवर्ग किलोमिटर एक सय ८० जना थियो । अहिले तराई क्षेत्रमा प्रतिवर्ग किलोमिटर ४ सय ६० र हिमाली क्षेत्रमा प्रतिवर्ग किलोमिटर ३४ जना जनघनत्व रहेको छ ।

जिल्लागत रुपमा भने सबैभन्दा धेरै जनघनत्व काठमाडौंमा रहेको छ । काठमाडौंमा प्रतिवर्ग किलोमिटर ५ हजार १ सय ६९ जना रहेका छन् । सबैभन्दा कम जनघनत्व मनाङमा छ । मनाङमा प्रतिवर्ग किलोमिटर ३ जना मात्रै जनघनत्व रहेको छ । काठमाडौंको जनसङ्ख्या हेर्दा १० लाख ३५ हजार ७२६ जना पुरुष र १० लाख ५ हजार ८ सय ६१ जना महिला रहेका छन् ।

काठमाडौंमा प्रतिघरधुरी औसत जनसङ्ख्या ३.७५ जना छ । यहाँको जनसङ्ख्यामा सबैभन्दा धेरै २० देखि २४ वर्ष उमेर समूहका व्यक्तिको सङ्ख्या २ लाख २६ हजार छ सय ६० जना छ ।

जुन काठमाडौं जिल्लाको कुल जनसङ्ख्याको ११ दशमलव १० प्रतिशत बराबर हो । त्यस्तै, २५ वर्षदेखि २९ वर्ष उमेर समूहको जनसङ्ख्या दुई लाख १५ हजार एक सय २० जना छ । यो जिल्लामा ९० वर्ष माथिका नौ सय ८० जना रहेका छन् । काठमाडौँ जिल्लामा मात्र ५ लाख ४२ हजार आठ सय ९२ परिवार बसोबास गर्छन् । जसमध्ये ३ लाख ६२ हजार १४७ परिवारको मूली पुरुष र १ लाख ८२ हजार सात सय २० परिवारको घरमूली महिला रहेका छन् ।

काठमाडौंमा कूल विवाहितको सङ्ख्या १७ लाख ८८ हजार ६२ जना छ । जसमध्ये विवाहित पुरुषको सङ्ख्या ८ लाख ९८ हजार तीन सय ५२ र विवाहित महिलाको सङ्ख्या आठ लाख ८९ हजार सात सय १० जना रहेको छ ।

यहाँ ४६ हजार ९६ विधवा र ९ हजार ७ सय ५५ विदुर रहेका छन् । १ हजार ३ सय ३८ जना पुरुष र दुई हजार आठ सय ४४ जना महिलाले पारपाचुके गरेर बसेको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।

यो जिल्लामा ५ वर्षभन्दामाथि उमेरका ५२ हजार नौ सय ५२ जना पुरुष र एक लाख ४४ हजार तीन सय ९५ जना महिला गरी कुल एक लाख ९७ हजार तीन सय ४७ जनाले लेख्न र पढ्न सक्दैनन् । एक लाख ४९ हजार आठ सय ६ जना पुरुष र एक लाख ३४ हजार ५६ जना महिलाले प्राथमिक तहको मात्रै शिक्षा लिएका छन् ।

खाना पकाउनका लागि काठमाडौँका १० हजार २ सय ७५ परिवारले अहिले पनि दाउरा प्रयोग गर्ने गरेको देखिएको छ । त्यस्तै, ५ लाख २६ हजार नौ सय ३१ परिवारले खाना पकाउने ग्यास, ४ हजार छ सय ९४ परिवारले बिजुली, ५ सय ६१ परिवारले बायो ग्यास, एक सय ५७ परिवारले मट्टितेल र २ सय ७४ परिवारले अन्य स्रोत प्रयोग गर्छन् ।

काठमाडौंका ५ सय ७५ परिवारले शौचालय सुविधा पाउन सकेका छ्रैनन् भने १ हजार ३०५ परिवारले सार्वजनिक शौचालय प्रयोग गर्छन् । काठमाडौँ जिल्लामा १० वर्ष उमेर समूहभन्दा माथिका ३ लाख ४९ हजार २७४ जना पुरुष र ५ लाख ३ हजार २८१ जना महिला गरी ८ लाख ५२ हजार५५५ जना कुनै पनि आर्थिक कार्यमा नजोडिएको राष्ट्रिय जनगणनाको तथ्यांकले उल्लेख गरेको छ ।

पछिल्लो एक वर्षमा कुनैपनि आर्थिक आर्जनको क्रियाकलापमा नजोडिएका व्यक्तिमध्ये ३ लाख ७६ हजार ९५४ जना विद्यार्थी, १ लाख ९८ हजार ६३० जना घरायसी काममा लागेका व्यक्ति, ६३ हजार १०३ वृद्ध तथा १६ हजार ११ जना शाररिक रुपमा अशक्त छन् । ५ लाख १२ हजार चार सय २७ जना जागिरमा रहेको, ३२ हजार ३८८ जनाले अरुलाई जागिर दिइरहेको, २ लाख ८२ हजार ५५२ जनाले आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गरिरहेको र १ लाख ८ हजार १३ जनाले पारिपारिव व्यवसायमा सघाइरहेको उल्लेख गरिएको छ ।

१८ वर्षभन्दा मुनिका बालबालिकाको संख्या ५ लाख ८ हजार ३९९ जना रहेकोमा आमाबुबा दुवै अविभावकसँग बस्नेको संख्या ४ लाख २ हजार १७४, आमासँग मात्रै बस्नेको संख्या ५५ हजार ३ सय ६९, बुबासँग मात्रै बस्नेको सङ्ख्या ७ हजार २ सय, बुबा र सौतेनी आमासँग बस्नेको संख्या ८७७, आमा र सौतेनी बुबासँग बस्नेको संख्या २२८, अन्य नातेदारसँग बस्नेको संख्या २८ हजार३४३ र रोजगारदाताले पालनपोषण गरिरहेकाको संख्या ९७१ जना रहेको छ ।

काठमाडौंमा २ लाख ५८ हजार १३८ आवासीय प्रयोजनका, २४ हजार ४७६ वटा व्यावसायिक तथा व्यापारिक प्रयोजनका, ३ हजार १७५ वटा सरकारी, ३ हजार १२५ वटा शैक्षिक, ६६७ वटा स्वास्थ्य क्षेत्रका, ३ हजार ८९२ वटा उद्योग क्षेत्रका, ६६४ वटा बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रका, ३ हजार २४ वटा होटल तथा लज, ४ हजार २७६ वटा भण्डारण तथा गोदाम रहेका भवन रहेका छन् ।