विकासले फड्को मार्न नसकेको प्रदेश भनेर भाष्य स्थापित गरिएको प्रदेश हो- सुदूरपश्चिम प्रदेश । भनिन्छ ‘यहाँ त सूर्य पनि अस्ताउन मात्र पुग्छ ।’

नेपालको पल्लो छेउ भएकाले पनि यसलाई सुदूर भनिन्छ । यसै प्रदेशको सुदूर स्थानमा पर्ने दार्चुला जिल्ला र दार्चुलाको पनि सुदूरमा रहेको महाकाली नगरपालिका देशको अन्तिम बिन्दु हो । यसपछि भारतको सीमा सुरु हुन्छ ।

देशको सुदूर भेगमा रहेको महाकाली नगरपालिकाको वस्तुगत अवस्थालाई त्यहाँका पालिका प्रमुखसँगको कुराकानीमार्फत् उजागर गर्ने प्रत्यत्न गरेका छौँ । महाकालीका नगर प्रमुख नरसिंह चैंसिरसँग विकास टाइम्सका लागि कृष्ण उप्रेतीले सीमाको विषयसँगै पालिकाको विकास, समस्या र आगामी योजनाका बारेमा पनि जान्ने प्रयास गरेका छन् ।

प्रस्तुत छ उनै चैंसिरसँग कृष्ण उप्रेतीले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

१. महाकाली नगरपालिका नेपाल-भारतको सीमामा रहेको पालिका हो । महाकाली वारि र पारिबीच निकै समस्या छ, तनाव सिर्जना भइरहन्छ भन्ने खालका समाचारहरू बाहिर आउँछन् । त्यहाँको वास्तविक अवस्थाचाहिँ कस्तो छ ?

राजनीतिक मुद्दालाई अलग राखेर आपसी व्यवहारलाई मात्र हेर्ने हो भने हामीबीचको सम्बन्ध एउटै परिवार जस्तै छ । न यहाँ मनमुटावको अवस्था छ, न कुनै विषयमा विरोध नै छ । बेलाबेलामा भने माथिल्ला तहका नेताहरूले अनावश्यक राजनीतिक मुद्दा उठान गरिदिँदा हामी दुवै पक्षलाई समस्या हुन्छ । तर, त्यो पनि २/४ दिनमै साम्य भइहाल्छ । किनकि हामीलाई राजनीति गर्नु छैन ।

एक-अर्काको आवश्यकता परिपूर्ति गर्दैै जीवनयापन गर्नुछ । अनावश्यक विवाद र झगडा निकालेर के नै हुने हो ? तपाईँले भने जस्तै, बेलाबेलामा सुनिने हल्ला नितान्त राजनीतिक तिकडमका उपज हुन् । हामी त्यतातिर खासै मतलब पनि राख्दैनौँ ।

२. हामी पारीतिर बढी निर्भर भयौँ, बेच्न होइन किन्न मात्र जान्छौँ भन्ने भाष्य स्थापित भएको छ । यसको कुनै हल हुन सक्छ ?

यो सरासर गलत भाष्य हो । समग्र राष्ट्रिय व्यापारको विषयलाई लिएर यहाँ पनि तुलना गर्नु गलत कुरा हो । हामी महाकालीका बासिन्दा किन्न मात्र होइन, बेच्न पनि पारी जाने गरेका छौँ । अझ मकै, तरकारी, फलफूलको सिजनमा त उताका व्यापारीहरू हाम्रो बारीमै आएर किन्छन् ।

मैले अघि नै भनेँ नि आपसी व्यवहारले गर्दा नै वारिपारि चलायमान भएको हो । एकतर्फको असर अर्कोतर्फ पर्छ पर्छ । अब समग्र राष्ट्रिय स्तरको कुरा गर्ने हो भने त त्यो फेरि फरक बहसको विषय हुन सक्छ ।

३. निर्वाचनपछि यहाँ पालिका प्रमुखमा निर्वाचित भएको करिब १५ महिना भयो । यो १५ महिने कार्यकालमा गरेका कामलाई कसरी सम्झिनुहुन्छ ?

मेरो यो १५ महिने कार्यकाललाई फर्केर हेर्ने हो भने त्यति सुखद् रहेन । अब सामान्य विकासका काम त भएकै छन् । ती नियमित प्रक्रिया नै हुन् ।

तर, गत वर्षको भदौ महिनामा महाकालीमा आएको बाढीले पूरै पलिकालाई नै शिथिल बनाइदियो । त्यो बाढीले भएको क्षतिपछिको उद्धार र रहतमै हाम्रो ३ महिनाभन्दा बढी समय खर्च भयो । १२ जनाको ज्यान जाने गरी आएको बाढीमा ५५ वटा घर पूणर् रूपमा क्षति भएका थिए भने ४० वटा घर त अहिलेसम्म पनि मानिसबिनाकै छन् ।

त्यस्तै, विद्यालय, स्वास्थ्य चौकी, २ वटा झोलुंगे पुल, वडा कार्यालय, सडकलगायतमा धेरै क्षति भयो । त्यो क्षतिको पूणर् विवरण अहिलेसम्म निकाल्न सकिएको छैन । हाम्रो विकास बजेटको केही हिस्सा पनि त्यसैमा खर्च भयो । यसले पनि अन्य क्षेत्रमा काम गर्न हामीलाई समस्या भएको थियो ।

साथै, हामीले गत वर्ष नगर शिक्षा ऐनको पनि निर्माण गर्‍यौँ । त्यसले पनि पालिकाभित्रको शिक्षामा सुधार गर्न केही सहयोग पुग्यो । विषय शिक्षकको व्यवस्थापन गर्नुका साथै ७४ वटा विद्यालयको कक्षास्तर मिलान र २ वटा विद्यालय मर्ज पनि भए ।

कृषि क्षेत्रमा पनि केही अपेक्षाकृत काम भएका छन् । हरेक वडामा कृषि र भेटेरिनरी प्राविधिकको व्यवस्थापन पनि गरेका छौँ । यसले कृषकहरूलाई व्यावसायिक बनाउन मद्दत गरेको छ भन्ने लाग्छ ।

४. देशका अधिकांश पालिकामा प्रमुख र प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतबीच मनमुटाव हुने र सँगसँगै प्रशासकीय अधिकृतको अभाव झेलेका समाचार आइरहेका छन् । तपाईंको पालिकाले यस्तो समस्या भोग्नुपर्‍यो कि परेन ?

तपाईंको यो प्रश्न नै मेरो पालिकामा लागू हुँदैन । यहाँ हाकिमसँग टसल र अभाव कहिल्यै भएन । यो विषयमा हामी भाग्यमानी नै छौँ । मेरो बाँकी कार्यकालमा पनि यस्तै होस् भन्ने चाहेको छु ।

५. कार्यपालिकामा विभिन्न दल र विचार बोक्ने व्यक्तिहरू भएको कार्यपालिका र नगरसभामा काम गर्दा कस्तो महसुस गर्नुभएको छ ।

साँच्चिकै केही परिवर्तन गरौँ, देशका लागि केही गर्नुपर्छ । समाज निर्माणमा एकजुट हुनुपर्छ भनेर सबैजना लागिदिएको भए हाम्रो देश अहिले कहाँ पुगिसक्थ्यो । राजनीतिक व्यक्तिहरूको चरित्र कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा मैले स्पष्ट पारिराख्नु पर्दैन ।

हिजोका दिनमा जुन वचनका साथ जनप्रतिनिधिहरू विजयी भएर आएका थिए, त्यो अवस्था अहिले परिवर्तन भइसकेको छ । अरूका लागि भन्दा पनि आफ्ना लागि सोच्नेहरूको जमात बढी देखिन्छ । मैले भने कार्यपालिका र नगरसभामा खासै समस्या झेल्नु परेको छैन ।

तर, उहाँहरूको कुरा सुन्दा उहाँहरू बढी आफू केन्द्रित भएको देखिन्छ । हामी त्यस्ता विषयलाई खासै महत्वमा राख्दैनौँ । नगरबासी र पालिकाको आवश्यकताका आधारमा हामीले काम गर्दै आएका छौँ ।

६. पालिका प्रमुख भएर काम गर्दै गर्दा नीतिगत, व्यावहारिक र कार्यगत कस्ता कठिनाइ भोग्नुभएको छ ? अनि ती समस्या कसरी समाधान गर्न सकिएला ?

यहाँ पालिकासँगै नगरबासीका समस्याहरू जोड्ने हो भने अनगन्ती छन् । मेरोमा आएका गुनासो र समस्याहरूमा ९० प्रतिशतभन्दा बढी त स्थानीयका व्यक्तिगत नै हुने गरेका छन् । अब यसलाई जनताको समस्या भन्ने कि मेरो ? सायद पालिकाको प्रमुख भएपछि ती समस्याहरू पनि मेरै समस्या हुन् भन्ने ठानेको छु ।

यहाँका अधिकांश जनता अशिक्षित छन् र आर्थिक अवस्थामा पनि कमजोर छ । यसकारण पनि यहाँको समस्याको परिभाषा नै फरक छ । यहाँको बुझाइ कतिसम्मको छ भने, यहाँ कुनै अमूक पार्टीको अमूक व्यक्ति ठुलो पदमा पुगेको छ भने त्यसलाई सर्वेसर्वा मान्ने चलन छ । त्यो व्यक्तिसँग कसैले प्रश्न गर्नै सक्दैन ।

अनि त्यस्ता व्यक्तिले मात्र सामाजिक काम गर्ने हो भन्ने मानसिकता छ । अरु त्यसमा सहभागी नै हुँदैनन् । यस्तो अवस्थामा काम गर्न कत्तिको कठिनाइ होला, त्यो सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

यहाँ त मुद्दा पनि प्रतिशोधात्मक हिसाबले आउँछन् । न्याय पाउनेभन्दा पनि रिस साँध्ने लक्ष्य नै हाबी हुँदा त्यस्तो समाजलाई कसरी विकासको पाठ पढाउन सकिएला र ?

त्यस्तै, अब २०७९ सालमा आएको बाढीका कारण मृत्यु भएकाको परिवारलाई हामीले पालिकाको क्षमताअनुसार प्रतिपरिवार १ लाख रुपैयाँ, घरमा क्षति पुगेकाहरूलाई क्षतिको अवस्थाअनुसार ५० हजार, ४०, २५ हजारका दरले सहयोग गर्‍यौँ ।

तर, यस्तो विपत्तिमा पनि केन्द्र र प्रदेश सरकारले कुनै राहतको प्याकेज दिएनन् । यो बिडम्बनाको विषय हो । हामीले बाढीको केही महिनामै प्रदेश र केन्द्रलाई पत्र पनि पठाएका थियौँ । तर, अहिलेसम्म त्यसको कार्यान्वयन भएको छैन ।

मैले प्रमुखका रूपमा काम गर्दै गर्दा भोगेको यो पनि एउटा समस्या हो । अब यसलाई व्यावहारिक समस्या भन्ने कि कार्यगत, त्यो उनीहरूलाई नै थाहा छ । तर, म त यसलाई बेवास्ता नै भन्छु ।

७. अब तपाईंको कार्यकालको करिब ४ वर्ष बाँकी छ । यो अवधिमा पालिकाबासीका लागि के-कस्ता योजना ल्याउनुहुन्छ ?

मेरो बाँकी कार्यकालमा हुने महत्वपूणर् काममा त पहिलो भनेको यहाँको शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्नु नै हो । अनुगमनलाई त बढाउनु पर्ने नै देखेका छौँ भने यहाँका विद्यार्थी र शिक्षकको संख्याको अनुपातलाई पनि मिलाउनु पर्नेछ । यो चाँडै नै समाधान पनि हुन्छ । साथै, विद्यालयमा दिइने शिक्षाको प्रणालीलाई पनि अलि व्यावहारिकतर्फ लैजाने योजना पनि छ ।

यहाँ तरकारी र फलफूलको राम्रो सम्भावना भएकाले त्यसतर्फ पनि हामीले प्रभावकारी योजना बनाउँदै छौँ । किसानलाई व्यावसायिक रूपमै खेती गराउने योजनामा छौँ ।

यो वर्ष हाम्रो बजेटमा करिब २ करोड ५० लाखको कटौती भएको छ । ६५ करोड आसपासको बजेटमा पलिकाको विकासदेखि प्रशासन सबै धान्नपर्ने चुनौती पनि छ । बजेट कम हुनुमा यहाँको भौगोलिक अवस्था र आन्तरिक आम्दानी मुख्य कारण मान्न सकिन्छ ।

यहाँ गत वर्ष १ करोड १७ लाख रुपैयाँ मात्र आम्दानी भएको थियो । यो साह्रै कम हो । आम्दानी बढाउनका लागि व्यवसायीहरूलाई करको दायरामा ल्याउने काम पनि भइरहेको छ ।

अब, बाटोघाटो जस्ता पूर्वाधारहरू त बजेट र आवश्यकतका आधारमा भई नै रहन्छन् । पहिलो प्राथमिकता त सामाजिक विकास नै हो । यसलाई नै प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ ।

मैले यसो भनिरहनुको कारण पनि छ । यहाँको एउटा प्रथा जस्तै बसेको चलन के छ भने सामान्य लेखपढ जान्ने बित्तिकै पैसा कमाउन भारततिर गइहाल्छन् । स्वाबलम्बन बन्ने र परिवारसँगै बसेर केही गरौँ भन्ने सोच प्रायः कसैमा छैन । यदि विद्यालय स्तरबाटै यो अवस्थाको अन्त्य गर्न सकेनौँ भने यसले भविष्यमा झन् विकराल रूप लिने पक्का छ ।