बुटवल ।

विश्वव्यापीरूपमा मानवीय सहायताका कार्यहरू गर्नका लागि डा.शिगेरु सुगानामीले  सन् १९८४ मा जापानको ओकायामामा एसोसिएशन अफ मेडिकल डाक्टर्स अफ एसियाको स्थापना गरे र आफ्नो कार्यक्षमता र कार्य क्षेत्रलाई विस्तार गर्दै आपतकालीन राहतका साथसाथै एकीकृत समुदायिक विकासका कार्यमा सक्रिय भई विश्वका विभिन्न ३४ वटा देशहरूमा कार्य गर्दै आएको छ ।

सन् १९८९ मा काठमाडौंमा दर्ता भई नेपालमा कार्य प्रारम्भ गरेको आम्दा नेपाल एक गैर–सरकारी एवं गैर–नाफामूलक संस्था हो । आम्दा नेपालले अस्पताल एवं विभिन्न परियोजनाहरू मार्फत नेपाली जनतालाई स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्दै नेपालको स्वास्थ्य सूचकमा सुधारका लागि योगदान पुयाउँदै आएको छ ।

जापानको प्रसिद्ध दैनिक पत्रिका ‘द माइनिची’ ले एक अभियान’ अन्तर्गत ‘म भोलि बाँच्न चाहन्छु हिमालको फेंदीबाट’ भन्ने लेख श्रृंखलालाई सप्ताहव्यापी रूपमा जोड दिइएको थियो । यही लेख श्रृंखलाले सन १९९५ मा जापानको कोबेमा ६ हजार भन्दा बढीको ज्यान लिनेगरी गएको विनाशकारी भूकम्पमा नेपाललगायत एशियाली गरिब राष्ट्र र विश्वले जापानलाई गरेको सहयोगबारे जापानी जनतालाई जानकारी गरायो ।

भूकम्पको समयमा एशियाली जनताद्वारा पुयाइएको सहयोगप्रति कृतज्ञता दर्शाउँदै धन्यवाद स्वरूप जापानी दाताहरूले भरपूर सहयोग गरे र यही सहयोगको फलस्वरूप गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको काखमा रहेको रमणीय बुटवल शहरमा सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पतालको स्थापना भएको हो ।

वि।सं। २०५५ कार्तिक १६ ९सन् १९९८ नोभेम्वर २० मा आम्दा नेपाल, बुटवल उपमहानगरपालिका तथा बुटवल उद्योग वाणिज्य संघ, रूपन्देही बीच त्रि–पक्षीय समझदारी भई ५० शैयाबाट शुरुवात भएको सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पताल हाल १०० शैयाको क्षमतामा सञ्चालनमा रहेको छ ।

बालबालिका तथा महिलाहरूलाई एकै स्थानबाट सेवा प्रदान गर्ने यो काठमाडौ बाहिरको पहिलो अस्पताल हो ।

यस अस्पतालले नेपाल सरकार स्वास्थ्य सेवा विभागबाट २०५५ सालदेखी च्यारिटी अस्पतालको रूपमा मान्यता प्राप्त गरी सञ्चालन भइआएको छ । अस्पतालबाट रूपन्देही जिल्ला लगायत १६ वटा जिल्ला र भारतका सीमावर्ती क्षेत्रका जनताले प्रत्यक्ष लाभ लिइरहेका छन् । गत आ.व. २०७९/८० मा ७० हजार ४८६ र पछिल्लो दशक (आ.व. २०७०/७१ देखि आ.व.२०७९/८०) मा ६ लाख २१ हजार ९४२ जना बिरामीले यस अस्पतालबाट सेवा प्राप्त गरेका छन् ।

अस्पतालबाट आकस्मिक सेवा अन्तर्गत २४सैं घण्टा बाल रोग र स्त्री तथा प्रसुति आकस्मिक सेवा प्रदान भइरहेको छ भने बहिरङ्ग सेवा र अन्तरङ्ग सेवा अन्तर्गत बालरोग अन्तरङ्ग, बाल शल्यचिकित्सा, स्त्री तथा प्रसुति, मेडिकल, स्त्री तथा प्रसुति शल्य चिकित्सा, नवजात शिशु सघन उपचार कक्ष र आई.सि.यु.सेवा उपलब्ध छन भने प्रयोगशाला सेवा, अल्ट्रासाउण्ड सेवा, ई.सी.जी.सेवा, एक्स–रे सेवा र इकोकार्डियोग्राफी सेवा समेत उपलब्ध छन् ।

यसबाहेक विशेष ओ.पि.डी.सेवामार्फत बाल मधुमेह, बाल मुटुरोग, उच्च जोखिम नवजात शिशु सेवा र हाडजोर्नी उपचार सेवा उपलब्ध छन । यसका साथै खोप सेवा, परिवार नियोजन सेवा, ब्ल्ड र एक्सरे सेवा, सुरक्षित गर्भपतन सेवा, स्वास्थ्य सचेतना तथा परापर्श सेवाका साथै २४सैं घण्टा फार्मेसी सेवा र एम्बुलेन्स सेवा उपलब्ध छन् ।

नेपालले सन् १९९६ मा प्रति एक लाख जन्ममा ५३९ मातृ मृत्युदर भएकोमा सन् २०१६ मा प्रति एक लाख जन्ममा २३९ मा घटाएको थियो, जसका लागि नेपालले सहस्राब्दी विकास लक्ष्य पुरस्कार पनि पाएको थियो । त्यसैगरी सन १९९६ देखि २०१६ सम्म पाँच वर्षमुनिको मृत्युदर ६७ प्रतिशतले घटेको हुनाले बालमृत्युदर घटाउने विश्वका सात देशहरूमध्ये नेपाल पनि एक हो । स्वास्थ्य सूचकहरूमा नेपालले गरेका यी प्रगतिहरूमा सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पतालको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ । वर्तमानमा बालबालिकाको उपचारका लागि लुम्बिनी क्षेत्रकै सबैभन्दा ठूलो अस्पतालको रूपमा स्थापित भई २४ सैं घण्टा बालरोग विशेषज्ञद्वारा सेवा पुयाउँदै आएको छ ।

यस अस्पतालको विकासमा जापानी दाता लगायत नेपाली हातहरूको सहयोग हुँदै आएको छ । मुख्य अस्पताल र प्रशासनिक भवन आम्दा इन्टरनेशनलको सहयोगमा निर्माण भएको हो भने बच्चा भवन (पेडियाट्रिक ब्लक) जापानी सहृदयी स्वर्गीय डाक्टर अकिरा सिनोहाराको ममतामयी आमाबाट सहयोग स्वरूप निर्माण गरिएको हो । त्यसैगरी, आम्दा स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान रहेको भवन बुटवल उपमहानगरपालिका तथा तत्कालीन जि.वि.स.को सहयोगमा र मेटरनिटी ब्लक जापानी राजदुतावासको सहयोगमा निर्माण भएको हो । यसैगरी, बुटवल उप–महानगरपालिका, बुटवल उद्योग वाणिज्य संघ, रोटरी क्लब, लायन्स लगायत संघ संस्थाको सहयोग प्राप्त हुँदै आएको छ ।

अस्पतालबाट नियमित सेवा प्रवाह गर्नुका साथै सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पतालले देशमा आइपरेका प्राकृतिक विपत्ति, महामारी आदि जस्ता आपतकालीन अवस्थामा मानवीय सेवामा अग्रणी भूमिका खेल्नुका साथै स्वास्थ्य शिविरहरू मार्फत दूर्गम क्षेत्रका जनतालाई स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने र स्वास्थ्य सम्बन्धी सचेतना प्रवाह गर्दै आएको छ ।

बालबालिका तथा महिलालाई विशिष्टीकृत स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्नुका अतिरिक्त सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पताल राष्ट्रिय स्वास्थ्य तालिम केन्द्रद्वारा मान्यता प्राप्त स्वास्थ्य तालिम केन्द्रका रूपमा समेत सेवारत छ । अस्पतालले सञ्चालन गरेको ६० दिने Skill Birth Attendant (SBA ) तालिमको २९ वटा समूह मार्फत २८४ जना प्रशिक्षित भएका छन् भने र ४२ दिने Operation Theater Technique Management (OTTM) तालिमको १८ वटा तालिम भएकोमा ९८ जनाले तालिम प्राप्त गरेका छन् र त्यसै गरि ४ ब्याच सञ्चालन भएको तालिममा ८४ जना प्रशिक्षित भएका छन् ।

लामो समयदेखि स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्दै आएको यस अस्पतालसँग गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्ने पूर्वाधार र कार्यक्षमता रहेकाले अस्पतालले आम्दा स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान अन्तर्गत यसै यसै शैक्षिक सत्रदेखि प्रमाणपत्र तह नर्सिंङ, सामान्य चिकित्सा (एचए) र डिप्लोमा इन फार्मेसी गरी तीन वटा विषयको शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालन गरेको छ ।

त्यस्तै सामाजिक सुरक्षा कोषका सदस्यहरूलाई कोषको नियमानुसार स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्दै आएको छ । वर्तमानमा १०० शैयाको क्षमतामा सञ्चालित यस अस्पतालले बिरामीहरू चाप र आवश्यकतालाई मध्यनजर गर्दै यसलाई ३०० शैयाको अस्पतालमा स्तरोन्नति गर्नका लागि प्रक्रिया थालनी भएको छ । त्यसैगरी राज्यको योजना बमोजिम निकट भविष्यमा आमा सुरक्षा कार्यक्रम लागू गर्दै छ ।

कमजोर आर्थिक अवस्थाका बिरामीहरूका कारण सुलभ सेवा शुल्कमा गुणस्तरीय सेवा प्रदान गर्नमा प्रयासरत यस अस्पतालले २५ वर्षको समयावधि पूरा गरेको छ । समाजको साथ, सहयोग र सद्भाव बिना सामाजिक संस्थाद्वारा सञ्चालित अस्पताल जस्तो संवेदनशील संस्था निरन्तर रूपमा विकास हुन सहज छैन ।